İlk Seslendiriliş: Viyana, Mart, 1807
İlk Yayımlanma: Ağustos, 1808
Kime İthaf Edildiği: Avusturya Arşidükü Rudolph
Yaklaşık Süresi: 33 dakika
Enstrümantasyon: Solo: Piyano | Orkestra: Flüt, 2 Obua, 2 Klarnet, 2 Fagot, 2 Korno, 2 Trompet, Timpani, Yaylı Enstrümanlar
Beethoven'in beş piyano konçertosu arasında en sevileni olan 4. Konçerto, onun yaşamında ancak bir kez seslendirilebilmiştir. 1804'te yazmaya başladığı konçertoyu Beethoven 1806'da tamamlamış, önce 1807 Mart'ında Prens Lobkowitz'in evindeki özel davette çalmış, 22 Aralık 1808'de de, 4. Senfoni'yle birlikte Theater an der Wien'de halk önündeki konserde, yine kendi yorumlamıştır. 1808'de yayınlanan konçerto, 20 yıl unutulmuş ve ancak bestecinin ölümünden sonra tekrar çalınabilmiştir. 5. Piyano Konçertosu gibi, Avusturya Arşidükü Rudolph'a ithaf edilen eser bestecinin 3., 4., 5. ve 6. Senfoni'leri, Fidelio Operası, Appassionata ve Waldstein Sonatları, Keman Konçertosu, Üçlü Konçerto ve Rasumovsky Kuartetleri gibi önemli eserlerle aynı yıllarda yazılmıştır.
1804-1807 arasındaki bereketli dönemde yazılan bu konçerto, Wilhelm Lenz'in deyimiyle "Onun üç döneminin kaynaştığı bir stilde" bestelenmiştir. Beethoven'in bir senfoni ustası ve piyano sonatını zirveye çıkartmış bir müzikçi olarak gücünün sınırına ulaşmasına örnek gösterilen konçerto, onun bu yönlerini lirik ve pastoral çizgide yansıtır. Konserde dinleyicilerin de beğendiği eser, klasik biçimde üç bölümlü (çabuk-ağır-çabuk) olmasına karşın, klasik konçerto tarihinde -Mozart'ın KV 271 Konçertosu'ndan sonra- solo çalgının temayı ilk kez kendi başına duyurmasına da örnektir. Beethoven, Arşidük Rudolph'a ithaf yazısında "Haşmetmaab, sanırım benim yalnızca soğuk ve hesaplı eserler yazdığıma inanmaz" der. Gerçekten de Beethoven'in beş piyano konçertosu arasında en ince ve tutkusuz olan bu 4. Konçerto'dur.
Konçertonun en uzun bölümü olan, sonat formundaki 4/4'lük ölçüde, ılımlı (Allegro moderato) tempodaki 1. Bölüm, piyanon tek başına, zarif ve hülyalı ana temayı duyurmasıyla başlar. Bu tema hemen romantik bir ortam oluşturur. Yaylı çalgılar çok hafif (pianissimo) biçimde temayı tekrarlar ve orkestra bu temayı bir örgü gibi geliştirir, çok daha sonra da Re Majör tondaki ritmik yeni temayı bir koral havasında sunar. Önce yaylı çalgılarda sunulan bu tema, piyanonun sinirli kontrpuanı eşliğinde fagot tarafından duyurulur. Bu arada da Mi minör tonda bir yan tema kemanlarda yansır. Piyanoyla orkestra arasındaki bu yoğun diyalog hep sürer: Temanın yaylı ya da üfleme çalgılarda duyulmasından sonra piyano parlak figürlerle bunu işler. Temayı piyano duyurunca da diğer gruplar -saygıyla- arka planda kalır ve solo çalgının şarkısını renkli biçimde sararlar. Güzel ve lirik yan temalar da bu duygulu ortamı daha hülyalı ve enerjik yöne çeker. Beethoven bu bölüm için, genellikle sonuncusu kullanılan iki kadans yazmıştır.
2. Bölüm 2/4'lük ölçüde, ılımlı ama hareketlice (Andante con moto) tempoda başlar, orkestranın pes, buruk, sertçe ve unison (teksesli) anlatımına karşın piyanonun zarif, içli ve dokunaklı ezgisi kudretle yakınışı birleştirir gibidir. Şiirsel unsurların egemen olduğu bu bölümün bir program müziği havası olduğunu, sevgilisi Euridice'yi yeraltındaki karanlık güçlere (Tanrılara) kaptıran Orfeus'u piyanonun, tanrıları da orkestranın simgelediğini ileri sürenlerin başında Franz Liszt gelir. Gerçekten de orkestranın sert "Hayır" cevabı duyulduktan sonra, piyano yumuşak ve ilginç trillerle çok hafif (ppp) sesle iç çekermiş gibi, Orfeus'un acı içindeki motifini -yalvarışını- sergiler.
3. Bölüm yine 2/4'lük ölçüde Sol Majör tonda, canlı (Vivace) tempoda bir Rondo'dur. Burada sunulan iki tema birbiriyle yakın ilişkili olarak -bir önceki bölümün aksine- mutluluk ve güven içinde ancak zaman zaman coşkuyla yükselen lirik bir anlatım içindedir. Gerçek anlamda bir rondo için, üçüncü bir temanın belirmemesinin eksikliği pek hissedilmez. İlk tema orkestra tarafından adeta sabırsızlıkla sergilenir. Re Majör tonda ve pastoral havadaki ikinci temayı ise piyano duyurur. Gelişim çoğunlukla ikinci tema üzerine kuruludur; ancak Coda'da birinci temanın zafer dolu yükselişi duyulur. Güçlü senkoplarla vurgulanan, sevimli karşıtlıklarla gelişen bu rondoda biraz da çigan etkisi sezilir. Beethoven'in diğer konçertolarında genellikle onun kadanslarının kullanılmasına karşın, bu konçerto için Moscheles, Clara Schumann, Rubinstein, Reinecke, Bülow, Saint-Saëns, Busoni ve d'Albert gibi birçok piyanist-besteci kadans yazmıştır. Çoğu kez bunlardan sonuncusu yaygınlık kazanmıştır.[1]
[1] Aktüze, İrkin: Müziği Okumak, 1. Cilt. Pan Yayıncılık. İstanbul. 2002.